Madeleijn van den Nieuwenhuizen: abortus gaat over vrijheid

De afgelopen weken staan onverwacht in het teken van het abortusrecht. Twee historische en tegelijk contrasterende gebeurtenissen tonen aan dat wetten van vrijheden en zelfbeschikking niet zo verankerd zijn als ze lijken. De een baanbrekend voor het abortusrecht in Nederland en de ander een groot dieptepunt voor de basis mensenrechten in de Verenigde Staten. Het abortusrecht betreft een ingreep die niet langer ter discussie zou moeten staan – toch blijkt het tegendeel de realiteit.

Vogue ging in gesprek met rechtshistoricus en mediacriticus Madeleijn van den Nieuwenhuizen, bekend van haar Instagram-account Zeikschrift. Zij woont in New York en publiceerde vorige maand haar boek Leven en laten leven: een gedachtewisseling over abortus en zelfbeschikking. Ze keek de afgelopen jaren met ingehouden adem naar de ontwikkelingen rondom het abortusrecht in de VS.

Nu is duidelijk dat haar onrust niet ongegrond was, en vraagt ze zich af: hoe veilig is het abortusrecht in Nederland eigenlijk? Hoe kijkt zij, als Europeaan in New York, naar de ontwikkeling in Nederland en de Verenigde Staten? En wat is er volgens haar nodig om van het hardnekkige abortustaboe af te komen?

Nieuwe abortuswetgeving en Roe v Wade

Eerst was er goed nieuws: op 21 juni besloot de Nederlandse Eerste Kamer dat de verplichte bedenktijd van vijf dagen voor een abortus verdwijnt. Daarna volgt op 24 juni een vernietigende uitspraak aan de andere kant van de oceaan. Het Amerikaans Hooggerechtshof maakte bekend dat het landelijk recht op abortus, vastgelegd in Roe v Wade, ongedaan werd gemaakt. Vanaf nu mogen individuele staten zelf beslissen wat hun abortusbeleid is. Van de helft van de staten, meer dan 25, wordt verwacht dat ze abortus gedeeltelijk of geheel verwerpen.

Afbrokkelen abortusrecht in VS

Madeleijn: “De afgelopen jaren is er veel verschoven in de Verenigde Staten – ook qua vrouwenrechten. En nu in het bijzonder met abortusrecht.” Donald Trump slaagde er tijdens zijn ambtstermijn in drie conservatieve rechters te benoemen tot het Hooggerechtshof. Aanstellingen voor het leven en er zitten maar negen rechters op die plek. Met die benoemingen waait er een zeer conservatieve, behoudende wind door de Amerikaanse rechtsstaat. “De afgelopen jaren begonnen conservatieve staten al te knibbelen aan abortusrecht, door de termijnsgrens in te perken of klinieken te sluiten. Texas lanceerde zelfs een wet die een financiële beloning uitreikt aan mensen die zwangeren zouden verklikken, of een boete oplegde aan taxichauffeurs die zwangeren vervoerden naar een kliniek.”

Politiek klimaat Nederland

Waar in de Verenigde Staten het abortusrecht wordt ingeperkt (of zelfs afgeschaft) wordt het in Nederland juist versterkt. “In Nederland is de betuttelende verplichte bedenktijd van vijf dagen afgeschaft. Een goed teken. Het abortusrecht kan in Nederland alleen worden afgeschaft door de Tweede Kamer. Zolang er geen electorale meerderheid is, zal dat niet gebeuren. Op dit moment is slechts tien procent van de Nederlandse bevolking tégen het recht op legale abortus. Het kabinet zal daarom niet snel zo’n onpopulair besluit maken.”

Het lijkt er dus op dat een scenario zoals in de VS nooit in Nederland zal plaatsvinden. Maar is dat wel zo? Madeleijn vertelt dat dit niet per se het geval is. “Ik maak me ook zorgen over Nederland. We zien dat het politieke klimaat heel snel kan omslaan. De anti-abortuslobby wordt steeds luider. Die conservatieve stroom wordt in Europa ook effectiever: Polen schafte het recht geheel af in 2020. Veel Poolse vrouwen komen nu naar Duitsland of Nederland, maar zo’n reis moet je maar net kunnen betalen. En Hongarije heeft ook een regering die het het liefst vandaag nog afschaft”, stelt Madeleijn.

Taboe

Dat we nog steeds discussiëren over abortusrecht heeft volgens Madeleijn mede te maken met het taboe dat rond het thema hangt. “Eén van de dynamieken die je vaak ziet bij dit soort thema’s is dat ze in minder gelaagdheid worden besproken omdat men behoefte heeft aan een eenduidig verhaal. Maar het feit dat we er niet over kunnen praten op een gelaagde manier maakt dat het in de taboesfeer blíj́ft.”

Een open en eerlijk gesprek voeren is noodzakelijk volgens Madeleijn. “Ik denk dat we dit kunnen veranderen door het preciezer en eerlijker te hebben over de verscheidenheid van ervaringen. Over de mensen die abortus kiezen omdat ze geen erfelijke ziekte willen doorgeven, omdat ze allergisch zijn voor anticonceptie, omdat hun anticonceptie hen in de steek liet, omdat ze een post-natale depressie vrezen, omdat ze geen ouder-ambities hebben, omdat ze geen zin hebben jou of mij te vertellen waarom ze een abortus willen. Ze willen het gewoon.”

‘Leven en laten leven’

“Leven en laten leven is een essay waarin ik de verschillende redenen en zienswijzen met betrekking tot abortus uiteenzet. Het is persoonlijk van aard. Zo vertel ik ook over mijn eigen ervaring met een ongewenste zwangerschap. Hoe revolutionair het was toen ik voelde wat zelfbeschikking werkelijk betekent – zeker omdat we dat als vrouwen zo lang níet hebben gehad.”

Het boek is aangevuld met overpeinzingen en ervaringen van 150 anderen, die Madeleijn verzamelde via Zeikschrift. “Ik wilde er een collectief gesprek van maken, in plaats van een gepolariseerde ja/nee discussie. Te vaak stellen media het voor als een simpele en stellige discussie, terwijl je juist het taboe ergens af kan halen door de nuance of ambivalentie ademruimte te geven. Mensen hebben best vaak twijfels over zo’n moreel beladen thema, juist óók de voorstanders. Als je die monddood maakt uit angst voor een werkelijk gesprek, dan houdt iedereen angstig zijn mond en wordt het een versteend taboe. Dat moeten we niet hebben.”

Vrijheid

“Met Leven en laten leven hoop ik mensen te laten inzien dat abortus gaat over vrijheid. De vrijheid om een van onze meest intieme, potentieel zeer ingrijpende beslissingen te maken zonder inmenging van de overheid, zonder de beknelling van het culturele taboe dat abortus nog té vaak is. Ik wil laten zien dat de praktijk een meerstemmig koor van ervaringen vormt, waarvan mijn eigen persoonlijke verhaal er ook maar eentje is. Samen staan die verhalen en hardop uitgesproken aarzelingen sterk, in al hun nuance en twijfel. Hopelijk laat het mensen over abortusrecht nadenken op een actieve in plaats van passieve manier. Want om onze rechten te beschermen, moeten we ze verdedigen.”