modefotograaf-viviane-sassen-ik-vertrouw-inmiddels-blind-op-mijn-intuitie-dat-is-het-fijne-aan-ouder-worden-314944
©Viviane Sassen

Er zullen maar weinig fotografen zijn die een beroemdheid als Jennifer Lawrence onbekend in beeld brengen. Toch is de foto waarop het gezicht van Lawrence verdwijnt achter een paardenhoofd volgens de Nederlandse modefotograaf en beeldend kunstenaar Viviane Sassen (52) een van de interessantste beelden van de campagne die ze schoot voor modehuis Dior. Het beeld, dat uiteindelijk niet de campagne haalde, maar die Sassen wel opnam in haar eigen portfolio en selecteerde voor haar eerste grootschalige retrospectief in het Amsterdamse fotografiemuseum Foam, zegt veel over haar stijl. Vaker niet dan wel zijn de gezichten van de modellen op haar foto’s zichtbaar, en bijna altijd heeft haar beeld een surrealistisch randje. We spreken de fotograaf over haar stijl, ‘valsspelen’ met AI en durven vertrouwen op je intuïtie als je ouder wordt.

In gesprek met modefotograaf Viviane Sassen

Na Parijs, Kyoto en Shanghai is Amsterdam aan de beurt: haar thuisstad is de vierde plek waar haar werk grootschalig tentoongesteld wordt. Tijdens dit interview kan de fotograaf eindelijk even zitten: de tentoonstelling in fotografiemuseum Foam wordt opgebouwd onder leiding van de fotograaf zelf – nogal een klus. “Het gaat om het voelen van de ruimte. Elk gebouw is weer anders, de sfeer is uniek. Ik ken mijn werk zelf het best en vind het belangrijk om bepaalde beelden op bepaalde plekken te hangen. Het geheel moet kloppend zijn.”

Elke week onze beste artikelen in je inbox? Schrijf je hier in voor de Vogue-nieuwsbrief.

Sassen was altijd al visueel ingesteld. Als tiener koos ze ervoor om mode in Arnhem te gaan studeren. “In die tijd waren tijdschriften voor mij het interessantste medium. Daar zag ik avantgardistische dingen.” Wanneer Sassen naast haar studie als model aan de slag gaat – in die periode neemt ze ook het inmiddels befaamde zelfportret op een badrand, hieronder te zien – komt ze in aanraking met fotografen. Al snel besluit ze dat ze helemaal geen mode wil studeren, maar fotografie. “Ik wist meteen: ik wil ook achter de camera staan, ik wil ook dat beeld maken.”

De fotograaf groeit deels op in Kenia, waar haar vader van haar tweede tot en met haar vijfde als tropenarts werkt. Daar wordt ze naar eigen zeggen visueel ‘geprogrammeerd’. “Het heldere licht, de felle kleuren, de donkere schaduwen: het is allemaal zo grafisch in Afrika. Dat heeft mijn zintuigen gevormd. Als je nu kijkt naar mijn werk, zie je een vergelijkbare benadering van licht, kleur en schaduw terugkomen. Die grafische prikkels zijn me altijd bijgebleven.”

De tekst gaat verder onder de afbeeldingen.

Een zelfportret van Viviane Sassen, gemaakt in de jaren negentig
©Viviane Sassen
Een zelfportret van Viviane Sassen, gemaakt in de jaren negentig
Een kind ligt op het hoofd van een man, een van de bekendste werken van Viviane Sassen
©Viviane Sassen
Een kind ligt op het hoofd van een man, een van de bekendste werken van Viviane Sassen

De stijl van Viviane Sassen

Felle kleuren en helder licht zijn inderdaad duidelijk terug te zien in het werk van Sassen. Maar ook: surrealisme. “Ik denk dat ik zoek naar een soort abstractie omdat ik graag beelden maak die het persoonlijke overstijgen. Dus bijvoorbeeld dat je het gezicht van het model niet ziet. Het beeld draait dan meer om de vorm, de kleur en de structuur. Het wordt universeler, en draait niet meer alleen om die ene persoon.”

En ja, zelfs als die persoon Jennifer Lawrence is maakt Sassen haar anoniem. “Juist omdat ze op het campagnebeeld dat ik voor Dior schoot onherkenbaar is, vind ik het een interessante foto. Bovendien ben ik nooit idolaat geweest van beroemdheden. Ik ben niet gevoelig voor stardom.” Toch poseert er regelmatig een beroemdheid voor haar lens: niet alleen voor Dior, maar ook voor Louis Vuitton, Dries Van Noten en grote tijdschriften als Vogue, AnOther Magazine en Dazed schoot Sassen campagnes en editorials. “In de mode werk je echt als een team. Dat vind ik het leukst aan deze branche. Ik zou die beelden niet in mijn eentje kunnen maken.”

Voorbij de grenzen van fotografie

Het interview wordt even onderbroken: een van de medecuratoren van de expositie in Foam heeft een vraag voor Sassen over de inrichting van een van de ruimtes. Ze gaat er zo meteen naar kijken, antwoordt de fotograaf vriendelijk. Het is overduidelijk dat Sassen precies weet wat ze wil: hoe bepaalde beelden en teksten zich tot elkaar moeten verhouden, en waar een recentelijk gemaakte collage moet komen te hangen – namelijk: in het trappengat.

Naast fotografie hou je je recentelijk ook bezig met collagewerk, waarbij je voorbijgaat aan de grenzen van fotografie.

Sassen: “Dat klopt, dat heeft met die interesse in surrealisme te maken. Ik vind het interessant om proporties uit elkaar te trekken. Ik ben altijd op zoek naar vervreemding in beelden. Soms weet ik zelf niet eens wat ze betekenen.”

Hoe weet je dan wanneer het af is?

“Ja, goede vraag. Ik hou van dingen die ambigu zijn. Ik hoef iets niet helemaal te doorgronden. Soms kan een werk meerdere gedachtes oproepen, die kunnen prima naast elkaar bestaan. Als ik er zelf enthousiast van word, is het af. Sommige beelden van fotografen en kunstenaars zien eruit alsof ze heel erg bedacht zijn. Ik werk liever intuïtief. Een werk is nooit perfect, en dat hoeft ook helemaal niet. Ik heb daar helemaal niet het geduld voor. Liever laat ik ook elementen aan het toeval over.”

Hoe gaat dat in z’n werk, beginnen zonder plan?

“Als ik geïnteresseerd ben in een bepaald onderwerp, doe ik research. Ik lees er dan veel over. En dan ga ik gewoon beginnen. Vroeger hield ik altijd schetsboeken bij, en maakte ik veel aantekeningen. Maar tegenwoordig werk ik niet meer zo. Die switch heeft denk ik met mijn ervaring te maken. Dat is het fijne aan ouder worden: ik weet dat ik blind kan vertrouwen op mijn intuïtie. Zie het als een soort warrige bol wol. Ik trek dan aan een draadje en spin zo verhalen.”

Een andere Nederlandse modefotograaf die surrealistisch te werk gaat, is Carlijn Jacobs. In gesprek met Vogue liet ze vorig jaar weten de mogelijkheden van AI te ontdekken. Hoe kijk jij naar AI?

“Ik denk dat het voor fotografie een enorme shift gaat betekenen – zo groot dat we het nu nog niet kunnen overzien. Sporadisch zie ik beelden gemaakt met behulp van AI die ik interessant vind, maar vaak voelt het te makkelijk; AI gebruiken bij het creëeren van een surrealistisch beeld voelt een beetje als valsspelen. Bij fotografie heb je altijd te maken met de werkelijkheid. Als je een surrealistisch beeld wil creëren met de realiteit om je heen, is dat een uitdaging. Gebruik je daarbij technologie, dan is dat veel makkelijker. Bovendien verdwijnt dan de urgentie van de stroming. Wie weet heeft dat in de toekomst ook wel invloed op mij en mijn stijl; op deze manier verdwijnt de uitdaging om de realiteit aan een droomwereld de koppelen, iets wat mij juist zo intrigeert.”

De tekst gaat verder onder de afbeeldingen.

Collagewerk van Viviane Sassen
©Viviane Sassen
Collagewerk van Viviane Sassen
©Viviane Sassen

Dertig jaar modefotografie in Foam

Dus nee, Sassen heeft nog niet gebruikgemaakt van AI – en gaat dat waarschijnlijk ook niet doen. Het surrealistische karakter van haar werk, dat vanaf dit weekend op maar liefst drie verschillende plekken in Nederland te zien is, komt allemaal uit haar eigen koker.

Naast het grootschalige retrospectief in fotografiemuseum Foam, waar ruim dertig jaar aan werk van de fotograaf en beeldend kunstenaar te zien is, werkte Sassen ook mee aan de tentoonstelling over Dior in het Kunstmuseum in Den Haag én is haar werk dit weekend te bewonderen en kopen bij fotografiebeurs Unseen in Amsterdam. Speciaal voor de tentoonstelling over Dior vroeg het Haagse museum Viviane Sassen om een fotoserie te maken in samenwerking met het Franse modehuis. De fotograaf reisde daarvoor af naar het couture-atelier op Avenue Montaigne. De beelden die ze er schoot, beschilderde ze na afloop. Het resultaat is te zien als onderdeel van de tentoonstelling. Bij Unseen zijn kleinere werken van Sassen te zien en te koop. “Eigenlijk een soort van mini-versies van de enorme collages die bij Foam hangen – en dus ook ietsje betaalbaarder.”

Maar echte fans van Sassen mogen natuurlijk Foam niet overslaan, waar de bezoeker een volledig beeld krijgt van het oeuvre van Sassen. De fotograaf geeft ons alvast een tipje van de sluier. “In één ruimte hangt een videoprojector. Daar zie je dertig jaar aan modefotografie voorbijkomen, gefotografeerd voor modehuizen en -tijdschriften. Verder kun je mijn recentste werk bewonderen, dat ik dit jaar maakte, waaronder één collage speciaal voor deze tentoonstelling, die dus nog nooit eerder is vertoond.” Bijna het volledige museum hangt vol met het werk van Sassen. “Dat voelt geweldig”, moet de fotograaf toegeven. “Vijftien jaar geleden werd mijn werk voor het eerst tentoongesteld in Foam, dus het voelt als een cirkeltje dat rond is.”

De tentoonstelling Viviane Sassen PHOSPHOR: Art & Fashion is vanaf zaterdag 21 september te zien in fotografiemuseum Foam in Amsterdam. De tentoonstelling DIOR – A New Look in Kunstmuseum Den Haag bezoek je van 21 september 2024 tot en met 26 januari 2025 en fotografiebeurs Unseen van 19 september tot en met 22 september 2024.