Toen ze negen was noemde een Brits roddelblad haar ‘het kind dat mannen het hoofd op hol brengt.’ Als 10-jarig meisje poseerde ze voor Playboy. Een jaar later speelde Shields een kindprostituee in de controversiële film Pretty Baby (1978). Dit alles geïnitieerd door haar moeder en momager Terri. Met wie ze een symbiotische, meestal liefdevolle, maar vooral complexe band heeft. Zelfs Shields’ moeder lijkt verliefd op haar te zijn en haar te willen bezitten. Net als de rest van de wereld. Op de toppen van haar roem krijgt Shields (die nota bene een kind is), ook nog eens de schuld dat ze geseksualiseerd en geobjectificeerd wordt. Oftewel, ze lokt het zelf allemaal uit. Had ze maar niet zo mooi moeten zijn.

De naweeën van MeToo

Hoe droevig en schokkend ook, het verhaal van Shields is niets nieuws onder de zon. De laatste jaren kwam er een rits documentaires, series, films en podcasts uit over bekende en verguisde vrouwen uit het recente verleden. Vaak, maar niet altijd, lijkt het doel te zijn deze vrouwen eerherstel te geven. Zoals bij Britney Spears (de documentaires Britney vs. Spears en Framing Britney Spears), Monica Lewinsky (de dramaserie Impeachment: American Crime Story) en Pamela Anderson (de dramaserie Pam & Tommy en de documentaire Pamela: a love story).

Volgens Linda Duits, sociaal wetenschapper gespecialiseerd in populaire cultuur verbonden aan de Universiteit Utrecht, is deze content nu zo populair omdat we in de “naweeën zitten van MeToo.” Het seksisme van die tijd is nu zo schokkend omdat we in een opleving van feminisme zitten waarin seks-positiviteit belangrijk is. Net als een positieve houding tegenover bijvoorbeeld sekswerk. “Wat ik zie in deze documentaires, bijvoorbeeld die over Pamela Anderson en Brooke Shields, is dat deze vrouwen verantwoordelijk zijn gehouden voor de lusten van een ander. Het feit dat ze bloot poseerden, ook al waren ze een kind en werden ze daartoe gedwongen zoals Shields, maakt dat ze voor eeuwig en altijd gezien worden als gevallen vrouwen.We zien nu beter welke mechanismen hieraan ten grondslag liggen. Dat het eigenlijk gewoon slut-shaming is. Tien jaar geleden had niemand het daarover.”

Kritiek en medeplichtigheid

De beweegredenen achter deze docu’s en series lijken overigens niet altijd even zuiver. De documentaire Anna Nicole Smith: You Don’t Know Me (2023) focust zich bijvoorbeeld vooral op de tragiek in haar leven. Hij lijkt weinig recht te doen aan het mens van vlees en bloed die onder Smith’s zelf gecreëerde personage zat.

Een ander voorbeeld. Pamela Anderson gaf geen toestemming voor de dramaserie Pam & Tommy (2022). Deze focust vooral op het schandaal rondom de sekstape van haar en haar toenmalige partner, Mötley Crüe-drummer Tommy Lee. En toch werd-ie gemaakt. Wat weer vragen oproept met betrekking tot uitbuiting. Want van wie is dat verhaal eigenlijk? “Dat vind ik een heel ingewikkelde vraag”, aldus Duits. “Want tegelijkertijd zijn dit historische gebeurtenissen in de popculturele geschiedenis (het was de eerste keer dat een sekstape van een beroemdheid uitkwam voor publieke consumptie, red.).”

Het is niet dat dat verhaal niet verteld zou mogen worden, de vraag is in wat voor vorm. In Pam & Tommy gaat het heel erg over dat ze geseksualiseerd wordt op de set van de serie Baywatch. En dat ze verder als actrice weinig in te brengen heeft. Vervolgens brengt de camera haar weer op diezelfde wellustige manier in beeld. Iets wat de makers niet doen bij haar partner Tommy Lee.

Ook in de documentaire over Britney Spears worden die momenten van toen die voor haar heel pijnlijk waren, zoals wanneer ze haar hoofd kaal scheert, weer op een sensationele manier in beeld gebracht. Er is in dit soort documentaires vooral veel kritiek op de paparazzi, die verantwoordelijk worden gehouden voor dat hele circus. Terwijl dat circus bestaat bij de gratie van de kijker. Maar als jij lekker onderuitgezakt op de bank zit, heb je helemaal geen zin om kritisch op jezelf te zijn. En dus schakelen we dat gevoel uit. Zelf kijk ik bijvoorbeeld graag The Kardashians, niet per se omdat ik fan ben, maar omdat ik het fascinerend vind hoe leeg hun bestaan is. Maar stel dat hun nu iets naars overkomt, dan ben ik daar eigenlijk ook medeplichtig aan.”

‘Empathy tourism’

Het is dus belangrijk om waakzaam te blijven dat we ons niet verlekkeren aan het leed van bekende vrouwen, onder het mom van eerherstel. Veel van de recent uitgekomen werken focussen zich op de jaren negentig en zeroes. Een tijdperk dat de boeken ingaat als een van de meest bloeddorstige uit de geschiedenis van de popcultuur. Omdat het al een tijdje geleden is, is de verleiding groot om bij het kijken ervan te denken dat het seksisme en de uitbuiting van toen ver achter ons liggen.

Kathryn VanArendonk, televisiecriticus bij het online magazine Vulture, noemt dit empathy tourism. Volgens VanArendonk vinden we het heerlijk om even, als toeristen, rond te lopen in een zogenaamd ver verleden: ‘oh, wat was het erg’ en ‘oh, wat weten we nu beter’. Terwijl de mechanismen die achter al dat leed schuilden, nog steeds werkzaam zijn. Duits: “Bekende en onbekende vrouwen worden nog steeds uitgebuit. Er is nog steeds sprake van seksualisering en we zitten nog steeds met een schoonheidsideaal waarin jonge puurheid wordt aanbeden.

Weinig reflectie

De lichamen van bekende vrouwen zijn nog steeds publiek domein, iets waar we allemaal iets van mogen vinden. Tegelijkertijd is er nu wel meer kritiek op. Wat Brooke Shields is overkomen zou nu nooit meer kunnen. Dat afschuwelijke moment in Framing Britney Spears, waarin Ivo Niehe een ranzige opmerking maakt over haar borsten, vond men toen normaal. Nu zou de wereld te klein zijn. Maar ook nu is er weinig reflectie over de wisselwerking tussen media en celebrity en het verdienmodel wat erachter zit.

Om een voorbeeld te noemen, er komen nu de eerste verhalen naar buiten van kinderen die al jong door hun ouders gepusht werden om influencer te worden. Straks zitten we naar docu’s over die kinderen te kijken, die dat nooit hebben gewild.” Daarom is het volgens Duits goed dat vrouwen zoals Shields en Anderson het narratief in eigen handen kunnen nemen door middel van hun documentaires. Shields was nauw betrokken bij de maak en die over Anderson werd geproduceerd door haar zoons. Zij kregen volledige toegang tot haar persoonlijke archief en zelfs haar dagboeken. “Deze vrouwen mogen nu in hun kracht staan, op hun eigen voorwaarden. Niet om mij als kijker te bedienen, maar voor zichzelf.”

Meer lezen? In dit stuk duikt Eline in de relevantie van de serie Girls.