Waarom kijken vrouwen zo graag naar true crime?

Er zijn verschillende theorieën. “In Nederland worden per jaar zo’n 126 mensen vermoord”, vertelt Edward van der Marel – beter bekend als Eddie, de helft van Carrie & Eddie van de podcast Moordzaken, één van de best-beluisterde true-crime-podcasts van Nederland. Ook Moordzaken wordt voornamelijk door vrouwen geconsumeerd, zestig procent van de luisteraars is vrouw, daarvan is de helft onder de 35. “Elke acht dagen wordt er in Nederland een vrouw vermoord, veruit de meesten door hun eigen partner of ex-partner. Ik denk dat dit voor een groot deel verklaart waarom er zoveel vrouwen luisteren. Als je bekend bent met het gedrag en de motieven van moordenaars, is het gemakkelijker ze te vermijden. Vrouwen luisteren denk ik voornamelijk om zichzelf iets bij te brengen, om zich voor te bereiden.”

Het weinige onderzoek dat er gedaan is wijst ook die kant uit. Vrouwen zouden geïnteresseerd zijn in true crime omdat zij zichzelf letterlijk vaker terugzien als slachtoffer én omdat zij bang zijn om zelf slachtoffer te worden. Antropoloog en criminoloog Janine Janssen werkt bij de Politieacademie, Avans Hogeschool en de Open Univesiteit en beaamt dit. “De fascinatie voor moord is zo oud als de weg naar Rome. Het feit dat er meer vrouwen kijken en luisteren naar true crime dan mannen verbaast mij niet. Ik denk dat vrouwen banger zijn voor moord dan mannen, banger zijn voor misdaad dan mannen. Een tv-serie of podcast biedt een veilige manier om hier iets over op te steken, om je in die spannende wereld te begeven, zonder risico te lopen.”

Seriemoordenaars

Een andere theorie is dat de manier waarop moordverhalen verteld worden is veranderd, waardoor het aantrekkelijker wordt voor vrouwen. Waar in de jaren vijftig en zestig de nadruk in moordverhalen nog heel erg lag op de alleswetende detective en zijn (de detectives waren eigenlijk altijd mannen) strijd om de waarheid boven tafel te krijgen, verandert dat in de jaren zeventig. In die periode komt FBI-special agent Robert Ressler met de term seriemoordenaar op de proppen tijdens zijn onderzoek naar de Son-of-Sam-moorden. Tot die tijd bestond dat woord niet. Het is in dezelfde periode dat seriemoordenaars ook de populaire cultuur en media doordringen. Dit gaat niet om criminele afrekeningen of een crime passionnel, maar om moordenaars die systematisch hun slachtoffers selecteren, martelen en vermoorden. Dat spreekt tot de verbeelding. Wie zijn deze mensen?

Mensen willen weten wat er omgaat in de hoofden van deze seriemoordenaars. De focus verplaatst van de alwetende detective naar het monster achter de moorden. “Ik ben criminoloog dus ik snap die fascinatie heel goed”, zegt Janssen. “Je wil je verplaatsen in hoe mensen redeneren. Niet om het gedrag goed te praten, maar om het te kunnen vatten, om inzicht te krijgen. Dat gezegd hebbende, is er een verschil tussen het begrijpen van drijfveren van een moordenaar en het goedpraten van een moord. Het moet geen verheerlijking worden.” En die grens is niet altijd duidelijk. Want wanneer is iets integer verteld en wanneer is iets puur sensatie? “Een zucht naar sensatie speelt zeker een rol in de fascinatie voor moord, daar moeten we eerlijk in zijn”, zegt Van der Marel. Morbide nieuwsgierigheid wordt dit in de wetenschap genoemd, een nieuwsgierigheid die wordt gedefinieerd als een mix van de wil om meer te weten te komen over onderwerpen als dood en verderf, angst en opwinding.

Kwetsbaarheid 

Een derde theorie is dat true crime vrouwen de kans geeft om hun eigen kwetsbaarheid te ontdekken en hier met anderen over te praten. Zoals in de podcast My Favorite Murder, waar Karen Kilgariff en Georgia Hardstark elke week een lokale moord bespreken en hun eigen fascinatie onderzoeken. Een podcast die ondertussen een cult-following heeft van luisteraars die zichzelf Murderinos noemen, met live evenementen, merch en podcasts die praten over deze podcasts. Veel afleveringen, die standaard afsluiten met Stay Sexy and Don’t get Murdered stippen aan de hand van het moordverhaal grotere thema’s aan als mentale gezondheid, het bewaken van je eigen grenzen en vooral niet ‘te beleefd’ zijn.

Daar komt bij dat er in My Favorite Murder veel ruimte is voor de rol van slachtoffers en dat is vernieuwend. Het gaat niet meer alleen om de fascinatie voor de moordenaar, maar ook om het neerzetten van de slachtoffers als echte mensen, meer dan de met-krijt-omlijnde-plotelementen uit true crime series. Dat hoor en zie je ook terug in series en podcasts als Unbelievable, The Investigation, Making a Murderer en Serial. Ook in de podcast van Van der Marel is veel aandacht voor het leven van het slachtoffer voor de moord. Wie was deze persoon? Hoe zag zijn of haar leven eruit? “We bespreken in de podcast alleen opgeloste moorden, geen cold-cases”, vertelt hij. “Ik denk dat het voor de luisteraar fijn is dat er een duidelijk einde is van het verhaal. Daarbij zijn dit vaak verhalen waarbij de slachtoffers in de vergetelheid raken, onder het mom van: het is toch opgelost?”

Is het erg dat ik hier zo gefascineerd door ben?

Deze nieuwe golf van true crime heeft alle elementen van een ouderwets griezelverhaal, maar dan propvol waargebeurde verhalen en feiten. En steeds vaker worden deze verhalen opgetekend, gemaakt, onderzocht en besproken door vrouwen waardoor het bloederige moordverhaal steeds vaker plaatsmaakt voor een genuanceerdere vertelling die grotere maatschappelijke thema’s aanboort als feminisme, veiligheid en het rechtssysteem.

Toch zit er ook een gevaar in deze formulering. Het zorgt er ook voor dat er de ideeën die er ontstaan over wie er gevaar loopt in de samenleving en wie niet continu herhaald worden zonder dat er vraagtekens bij worden gezet. De moorden die de meeste media-aandacht krijgen zijn de moorden op witte, jonge vrouwen die door een onbekende van het leven worden beroofd, terwijl in werkelijkheid de kans statistisch gezien klein is dat deze groep in aanraking komt met dodelijk geweld. Het zijn juist de extreme gevallen, de uitzonderingen op de regel die de aandacht trekken. En niet altijd terecht.

Afleiden en verhullen 

De Amerikaanse journalist Rachel Monroe schetst in haar boek Savage Appetites: Four Stories of Women, Crime and Obsession hoe de victim’s rights movement die eind jaren tachtig, begin jaren negentig opkomt in de VS, snel uitgroeit tot een enorme organisatie met een duidelijke stem in het publieke debat. Hun speerpunt: This could be you, zelfs als de kans dat jij écht slachtoffer zou worden relatief klein was. In de State of the Union van Ronald Regan in 1985 benadrukt hij dat het land vol zit met deugdelijke, vermoeide mensen die constant leven in angst voor geweld en criminaliteit. “One does not have to be attacked to be a victim“, zegt hij. Dat is de verhulde boodschap van zo’n beetje elke true-crime-podcast, -serie of -film. Het zal jou maar gebeuren. Dit zou jou kunnen gebeuren.

De Franse socioloog Pierre Bourdieu was geïnteresseerd in deze in het oog springende evenementen en hun betekenis. Hij noemde het fait diversions, verhalen die de aandacht moeten afleiden. Hij was gefascineerd door de manier waarop deze sensationele, vaak individuele verhalen de aandacht afleidden van de grotere, structurele problemen. Daarmee wilde hij niet ontkennen dat de individuele zaken óók belangrijk waren, maar wat zorgde ervoor dat de ene zaak wel aandacht kreeg en de andere niet?

De verhalen hadden volgens hem maar één doel: afleiden en verhullen. Het deed mij denken aan iets wat Janine Janssen zei, helemaal aan het einde van het interview. “Ik vind het verbijsterend. Ik ben gespecialiseerd in geweld in afhankelijkheidsrelaties: huiselijk geweld, eergerelateerd geweld en mensenhandel. Maar wanneer er een journalist belt gaat het negen van de tien keer over de fascinatie voor true-crime-series en niet over deze onderwerpen. Ze zijn misschien minder sensationeel, maar het maakt ze niet minder belangrijk.”