Pijnbestrijding bij zetten van een spiraal: wat moet er veranderen?

De afgelopen weken is er in het nieuws veel te doen rondom de pijnbestrijding bij het zetten van een spiraal. Eindelijk, zou ik willen zeggen, gebaseerd op mijn eigen ervaring. Maar waarom duurde het überhaupt zo lang voordat dit onderwerp op de kaart werd gezet? En hoe nu verder? Vragen die ik stel aan rechtsgeleerde Madeleijn van den Nieuwenhuizen, onder het grote publiek beter bekend als Zeikschrift, en Eva van de Goeij, oprichter van Ava, die deze week een crowdfunding startte voor een grootschalig Nederlands onderzoek naar pijnbestrijding bij de spiraal.

Pijn bij het zetten van een spiraal

Laat ik met mijn eigen ervaring beginnen. Ruim vijftien jaar geleden besloot ik een spiraal te laten zetten. Na jaren de pil te hebben geslikt als anticonceptiemiddel, leek het me wel makkelijk daar niet meer elke dag aan te hoeven denken. Bovendien hoorde ik van vriendinnen goede verhalen over de Mirena-spiraal: deze geeft kleine hoeveelheden progestageen af. Zo zou je minder ‘last’ hebben van hormonen – niet dat ik tegen de pil ben – en bovendien weinig tot niet meer bloeden tijdens je menstruatie. Er zijn ook andere spiralen, zoals de koperspiraal zonder hormonen, maar voor allemaal geldt: je zou ‘in één keer’ beschermd zijn tegen zwangerschappen in de jaren die volgden. Louter voordelen, me dunkt.

Was dat even thuiskomen van een koude, en vooral pijnlijke kermis. Eerst over de effecten: ik was inderdaad voor de vijf jaar erna ‘klaar’, qua anticonceptie. Al kwam dat mede doordat het zetten van de spiraal en de maanden daarna zo afgrijselijk waren, dat ik dacht: nou laat ik ‘m zitten ook. Want de eerste vijf maanden na het zetten bloedde ik élke dag, waarna ik inderdaad – het moet gezegd worden – vijf jaar lang niet menstrueerde.

Elke week onze beste artikelen in je inbox? Schrijf je hier in voor de Vogue-nieuwsbrief.

Koude kermis

Ja, het inbrengen van de spiraal door de gynaecoloog in het ziekenhuis was afgrijselijk. De pijn die ik voelde, kan ik het best omschrijven als een messteek in mijn buik. Ik had van tevoren op aanraden twee paracetamols genomen. Toen de eendenbek – een koude en pijnlijke kermis an sich (iykyk) – er bij een tweede poging eindelijk in zat (“voor jou nemen we maar de kindermaat”), werd de spiraal ingebracht. Deze is overigens niet spiraalvorming, maar een buigzaam stukje kunststof, een soort pinnetje, van circa 3 centimeter lang. Aan het ankervormige objectje zitten twee draadjes die door je baarmoedermond naar je vagina gaan. Daaraan kan het spiraaltje er weer uitgehaald worden, na vijf tot uiterlijk acht jaar. Spoiler alert: ook dat was niet per se een prettige ervaring.

Dat spiraaltje verankert zich dus in je baarmoeder – klinkt naar, is het ook. Volgens mijn moeder, die me in de wachtkamer hoorde krijsen, was het maar beter dat ik voorlopig niet zou bevallen, “want dat kun je helemaal niet aan”. (Jaren later werd het een keizersnee, ook geen kattenpis qua pijnbestrijding, maar dat is een ander verhaal.)

Lichamelijk trauma

Na het zetten mocht ik van de gynaecoloog even blijven liggen omdat het zwart voor mijn ogen werd. Vervolgens zat ik opgevouwen, kermend van de pijn in de auto, en lag ik de rest van de dag knock-out op de bank. Een paracetamol kon ik krijgen, that’s it. Het hele gebied bleef nog zeker een paar weken gevoelig.

Ik had dit ‘lichamelijke trauma’ (tussen aanhalingstekens omdat het zo zwaar klinkt, maar eigenlijk is het dat wel) even verdrongen. Tot de pijnbestrijding rondom het zetten van een spiraal de laatste weken weer volop in het nieuws kwam. In Nederland heeft één op de vijf vrouwen een spiraal. Een kort rondje op de redactie leert me dat iedereen eigenlijk enorme pijn had bij het zetten van een spiraal. Ook mediacriticus en rechtshistoricus Madeleijn van den Nieuwenhuizen sprak zich deze week uit, met een ervaring die sterk overeenkomt met die van mij. Op haar account @Zeikschrift ontvangt ze veel reacties van mensen met soortgelijke verhalen (zie de post hieronder). “Wat opvalt, is het gebrek aan voorlichting aangaande de mogelijkheden voor pijnbestrijding”, vertelt Van den Nieuwenhuizen. “De extreem uiteenlopende ervaringen duiden op een gebrek aan een goed werkend protocol bij het NHG.”

De tekst gaat verder onder de Instagrampost.

Dit bericht op Instagram bekijken

Een bericht gedeeld door Zeikschrift (@zeikschrift)

De richtlijnen

Wat wordt er nu tegen de pijn bij het zetten van een spiraal gedaan? De huidige richtlijnen van het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) rondom pijnbestrijding bij het zetten van een spiraal adviseren paracetamol en NSAID (een ontstekingsremmend middel, red.) tegen “de krampen in de baarmoeder in de uren na de plaatsing”.

Op 25 augustus kondigde het NHG aan de pijnbestrijding bij het zetten van een spiraal te herzien. Momenteel staat op de website: “Ten tijde van de laatste herziening van de NHG-Standaard Anticonceptie was er van lokale pijnstillingsmethodes tijdens de plaatsing, zoals lidocaïne en/of prilocaïne, op basis van het beschikbare onderzoek bij deze off-labelindicatie onvoldoende bewijs voor plaatsbepaling in de 1e lijn. Daarom is er geen aanbeveling gedaan voor het gebruik van deze middelen.”

Die lidocaïne en prilocaïne waarover wordt gesproken, zijn medicijnen die lokaal verdoven. Bij het zetten van een spiraal zou dit in de vorm van een gel of spray zijn. In Amerika werd vorige maand door de Amerikaanse gezondheidsdienst CDC de richtlijn aangepast, waardoor deze middelen officieel gebruikt mogen worden. Het NHG stelt momenteel op de website: “Het feit dat deze middelen niet aanbevolen worden, betekent niet dat het NHG gebruik van deze middelen per definitie afraadt. Mogelijk is deze indruk via de media ontstaan.”

Aandacht in de media

Nog los van deze vage richtlijnen, waarvan je hoopt dat die concreter worden, zou ik willen zeggen: gelúkkig is er de laatste tijd meer aandacht in de media voor de pijnbestrijding – of eigenlijk: het gebrek hieraan – bij het zetten van een spiraal. Een van de grote aanjagers hiervan is Ava, de Nederlandse belangenorganisatie voor abortus en anticonceptie. Oprichter Eva de Goeij is neurobioloog, belangenbehartiger en expert seksuele gezondheid. Ze startte eerder het initiatief Abortusbuddy’s en de campagne Abortus Redt Levens.

Ze vertelt me bevlogen over het oprichten van Ava: “Ik merkte dat er te weinig werd geluisterd naar vrouwen, zeker omtrent de thema’s anticonceptie en abortus. Volgens sommigen staan die los van elkaar, maar dat is natuurlijk niet zo. Wij willen met Ava écht goed luisteren naar de zorggebruiker. We doen hiervoor wetenschappelijk onderzoek, organiseren events en spreken vrouwen via sociale media.” Dit, stelt ze later, omdat juist naar vrouwelijke patiënten weinig wordt geluisterd en ook veel medisch onderzoek vooral op mannen is gericht. Vorig jaar werd nog een groot onderzoek gepubliceerd naar het gebrek aan kennis en acceptatie van vrouwspecifieke aandoeningen door patiënten en zorgverlerners.

Opiniestuk in de krant

Ava is hier druk mee bezig: de organisatie probeert het beleid van artsenverenigingen en de politiek te veranderen omtrent anticonceptie en abortus. Eerder dit jaar deed de organisatie wetenschappelijk onderzoek naar pijn bij het zetten van een spiraal. Van de uitkomst schrokken ze enorm. Vervolgens schreven De Goeij en Alina Chakh, jurist en bestuurslid bij Ava, een opiniestuk over dit onderwerp, gepubliceerd door de Volkskrant. Op het artikel, getiteld Neem vrouwen serieus, verbeter de pijnbestrijding van het zetten van een spiraal, kwamen heel veel reacties.

De Goeij: “We kregen veel bijval van vrouwen met dezelfde ervaring, maar ook enkele artsen reageerden, die juist tegen die ervaringen ingingen. We zouden mensen ‘bang maken’, ‘het zou allemaal wel meevallen’ en ‘de pijnbestrijding zou in orde zijn’. Het is opvallend dat de belevingswereld van sommige artsen en patiënten hierin zo ver uit elkaar ligt. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt namelijk dat artsen of andere deskundigen die spiraaltjes plaatsen de pijn van vrouwen structureel lager inschatten dan de pijn die wordt ervan.”

Het beleid rondom pijnbestrijding

Na de ophef rondom het opiniestuk werden er kamervragen gesteld door Sarah Dobbe van SP. “Pia Dijkstra, toentertijd demissionair minister voor Medische Zorg, stelde dat het aan artsen is de richtlijnen aan te pakken. Ook vond ze dat deze kwestie valt onder de grotere paraplu van vrouwengezondheid, en dat we daar beter naar moeten kijken. Er is daarvoor door de politiek meerdere miljoenen vrijgemaakt. Huidig minister Fleur Agema wil als het goed is gelukkig doorgaan met dit beleid.”

Toch vindt Ava dat er meer nodig is. Te beginnen met een grootschalig onderzoek naar de pijnervaring bij het zetten van een spiraal in Nederland. ”We willen onderzoeken hoeveel mensen extreme pijn ervaren bij het zetten van een spiraal. Moet je als je een spiraal laat zetten vrij nemen van werk? Is het echt beter dit na een bevalling te laten zetten? En hoeveel mensen laten nu geen spiraal zetten uit angst voor pijn? Door dit goed in kaart te brengen, kunnen we wegblijven van welles-nietes-discussies en samen met artsen werken aan een betere pijnbestrijding.” Om dit onderzoek te kunnen doen, is deze week een crowdfunding gestart, genaamd Maak van pijn een punt. Hiervoor werd binnen één dag het streefbedrag van 10.000 euro opgehaald – dat inmiddels is verhoogd naar 20.000 euro.

Hoe nu verder?

Voor de duidelijkheid: het gaat specifiek om een onderzoek naar de Nederlandse ervaringen, want over pijnbestrijding is er genoeg internationale vakliteratuur. “Het wetenschappelijke bewijs van de noodzaak hiervan is er echt al”, benadrukt De Goeij. “Maar de Nederlandse richtlijnen rondom pijnbestrijding moeten worden aangepakt. Die zijn normaliserend voor artsen, pas dan kunnen vrouwen beter geholpen worden. Die gels en sprays die ze in Amerika gebruiken, zullen niet voor iedereen voldoende zijn. Wij pleiten voor een effectief pijnprotocol, inclusief de mogelijkheid van een roesje: dan ben je kort helemaal weg en maak je de plaatsing niet bewust mee. Pas als vrouwen en hun pijn serieus genomen worden, kan het beleid worden aangepakt.”

Ook interessant in deze kwestie: deze week heeft Nederlands kenniscentrum voor seksualiteit en seksuele gezondheid Rutgers een Monitor Seksuele Gezondheid gepubliceerd. Hieruit blijkt, vertelt De Goeij, dat steeds meer jongeren een spiraaltje laten zetten. “Dat zijn vooral mensen die nog niet bevallen zijn, dus dan doet waarschijnlijk een spiraal laten zetten nog meer pijn.”

Als het onderzoek door IPSOS afgerond is, wil AVA een goed gesprek met artsen voeren. “De discrepantie tussen wat artsen zeggen en patiënten ervaren moet gedicht worden. Vervolgens moeten de verschillende beroepsgroepen samen gaan werken, zodat iedereen kan kiezen voor een passende pijnbestrijding.” Amen.