Reacties verkiezingsuitslag: 'Het wordt een bikkelharde strijd'

Nederland ging gisteren, op 22 november 2023, naar de stembus voor de Tweede Kamerverkiezingen. De uitslag is helder: de PVV van Geert Wilders is met 37 zetels de grootste partij geworden. Een verrassende uitkomst voor velen. Wat zegt dit over Nederland? Wat betekent het voor vrouwen en gemarginaliseerde groepen? Vogue vroeg het aan drie opiniemarkers: dit zijn hun reacties op de verkiezingsuitslag.

Reacties op de verkiezingsuitslag

Columnist Yeşim Candan, Devika Partiman van Stem op een Vrouw en schrijver en documentairemaker Dore van Duivenbode reageren op Vogue.nl op de verkiezingsuitslag. “Het wordt vanaf nu een bikkelharde strijd.”

Yeşim Candan

Yeşim Candan is activist, was vijf jaar columnist voor RTL Nieuws en schrijft essays voor FD. Daarnaast geeft ze lezingen en workshops over diversiteit, inspiratie, netwerken en talentontwikkeling. Ze is er trots op dat ze, als in Nederland geboren kind van Turkse ouders, de term ‘bicultureel’ introduceerde in de Nederlandse taal als alternatief voor ‘allochtoon’. In 2011 schreef Yesim haar eerste boek, ‘Nederland Word Wakker!’ en deze verkiezingen stond ze kort op de verkiesbare lijst van D66.

Geen verrassing

“Voor mij is deze verkiezingsuitslag geen verrassing. Ik houd me al twintig jaar bezig met het thema diversiteit en ga daarnaast om met mensen uit allerlei lagen in de samenleving, met allerlei achtergronden. Kennissen van mij hebben op Wilders gestemd, van Turkse vrienden tot moeders uit Amsterdam-Zuid en Blaricum. Ik zeg dan ook al jaren: ‘Wees erop voorbereid dat Wilders minister-president gaat worden’.”

“Naar mijn idee heeft deze uitslag te maken met een aantal dingen. Ten eerste stemt men in Europa steeds vaker extreemrechts. Kijk maar naar Italië, Hongarije en Oostenrijk. Daar zijn inmiddels ook conservatieve leiders aan de macht die anti-immigratie zijn. Immigratie was voor velen één van de belangrijkste redenen om op Wilders te stemmen, blijkt uit onderzoek. De angst voor de ander, voor asielzoekers, is volop aanwezig.”

“Maar Wilders spreekt niet alleen mensen aan die tegen immigratie zijn; de PVV is óók interessant voor mensen met lage inkomens, omdat Wilders voor hen opkomt qua zorg en economie. Volgens Gijs Rademaker, opiniepeiler voor RTL Nieuws, is bestaanszekerheid net zo goed een aanleiding geweest voor deze uitslag.”

“En dan heb je nog proteststemmers. Veel Nederlanders hebben vanuit protest op de PVV gestemd. Ze zijn de oude politiek zat en voelen zich in de maling genomen. Wilders zegt waar het op staat. Toen hij tegen Timmermans in een debat stelde: ‘U spreekt zeven talen, maar niet de taal van het volk’, had hij de kern van dat protest-sentiment te pakken.”

Is Wilders écht milder?

“Of Wilders écht milder is, zoals hij doet vermoeden? Nee. Op die manier wilde hij VVD’ers overtuigen om op hem te stemmen; dat was een strategie, en die heeft gewerkt. Maar ik geloof niet dat Wilders nu echt milder gaat zijn. We hebben te maken met een extreemrechtse leider. Ik hoor hier en daar al bange berichten van kinderen met een bi-culturele achtergrond.”

“Al moeten we niet vergeten dat er ook mensen met een bi-culturele achtergrond zijn die op PVV hebben gestemd. Hen spreekt het dan bijvoorbeeld aan dat Wilders vindt dat de LGBTQI-voorlichting op scholen te ver gaat. Kortom: Wilders heeft van alle flanken proteststemmers aangetrokken en dat verklaart de uitslag. Politiek is emotie.”

“Als er een (extreem)rechts kabinet komt, gaat dat op veel zaken effect hebben, van immigratie en klimaat tot kunst en cultuur. Ik ben heel strijdbaar. Dat waar ik in geloof, ga ik nog meer aanpakken, zo wil ik een standbeeld voor immigranten in Amsterdam, om hen te eren. De diversiteit heeft de stad, die volgend jaar 750 jaar bestaat, juist groot gemaakt. En ons hele land. Dus dat is mijn boodschap voor iedereen: als je gelooft in de kracht van diversiteit, blijf daar voor staan. Blijf elkaar vieren.”

Yesim Candan opiniemaker over verkiezingsuitslag 2023 — ©Alja Schmidt

Elke week onze beste artikelen in je inbox? Schrijf je hier in voor de Vogue-nieuwsbrief.

Devika Partiman

Devika Partiman is oprichter en sinds begin dit jaar ook directeur van Stem op een Vrouw. Al jarenlang strijdt ze voor de emancipatie en representatie van vrouwen in de politiek, en moedigt ze mensen aan om op een vrouw te stemmen. Daarnaast zet ze zich in voor feminisme en diversiteit op allerlei manieren. Zo is ze bestuursvoorzitter van feministisch literatuurfestival Zus ‘n Zo en lid van de Raad van Toezicht van ActionAid Nederland, dat de onderliggende oorzaken van armoede en ongelijkheid aanpakt.

Zorgen

“Op persoonlijk niveau, als iemand met een migratie-achtergrond, maak ik me zorgen. Maar niet alleen voor mezelf, ook voor heel Nederland. Hoe langer ik erover nadenk, hoe meer ik denk: we wisten dat die extreemrechtse piek ooit zou komen. Misschien had ik eerder verwacht dat het Baudet zou worden, in plaats van Wilders – tot deze laatste dagen, dan. Toen Dilan Yeşilgöz de woorden ‘premier Wilders’ uitsprak, werd het ondenkbare ineens een mogelijkheid. Daarom hebben wellicht meer VVD’ers op hem gestemd. De droom van racistische Nederlanders wordt nu werkelijkheid.”

Wat betekent de verkiezingsuitslag volgens Partiman voor de rechten van vrouwen en gemarginaliseerde groepen? Ze gaf hier gisteren antwoord op, in de podcast Campagne Daily: “Met een winst van 35 zetels komen er 28 witte mannen in de kamer en 7 witte vrouwen. Het is een van de partijen die het ’t allerslechtst doet op het gebied van representatie. En het partijprogramma is daarmee in lijn.”

Niet anders, maar zichtbaarder

“Partijen als de PVV, FvD en Denk bestaan uit mensen die elkaar continu aanvallen en afvallen. De winst is nu gegaan naar iemand die dat doet op basis van discriminatie, haat, angst en uitsluiting, mede door zogenaamde proteststemmen. Dat normaliseert het toxische pestgedrag van mensen die niet tot de norm behoren.”

“Wat ik zo kwalijk vind, is dat zoveel mensen hieraan meewerken. Denk aan collega-politici die de deur voor Wilders hebben opengezet, maar ook media die stellen dat hij milder is geworden. Wilders floreert dankzij onderbuikgevoelens. En die zijn doorgedrongen tot andere politieke partijen die allemaal als de dood zijn voor de stem van de ‘gewone man’. Dat stemt me somber over de toekomst. Hoe gaan we verder praten met elkaar? Hoe doorbreken we dit? Hoe leggen we uit dat mensen stemmen op een persoon die beweringen doet die niet kloppen? Daar heb ik geen antwoord op.”

“De realiteit is: het is niet zo dat Nederland opeens, in verkiezingstijd, een ander land is geworden. Het is nu alleen zichtbaar geworden. Hopelijk gaan meer mensen nu naar ons luisteren. En komen mensen in beweging, zodat er in Nederland een toekomst is voor iedereen. Bij Stem op een Vrouw gaan we gewoon door met zorgen voor een betere positie van vrouwen in de politiek, dat is vandaag niet anders dan gisteren. En ik hoop dat iedereen op hun eigen manier ook de strijd aangaat voor een mooiere wereld.”

Devika Partiman door Robin de Puy, opiniemakers over de verkiezingsuitslag — ©Robin de Puy
Devika Partiman

Dit bericht op Instagram bekijken

Een bericht gedeeld door Devika (@devikagauri)

Dore van Duivenbode

Dore van Duivenbode is schrijver en documentairemaker. Ze schreef in 2018 het boek ‘Mijn Poolse huis: Vakanties naar Auschwitz’, over haar herinneringen aan haar Poolse moeders familiehuis in Oświęcim – inderdaad, vlakbij concentratiekamp Auschwitz. In 2019 maakte ze over deze plek ook de VPRO-documentaireserie ‘Moja Polska‘, en dit jaar kwam ze met de docuserie ‘Gazeta’, de Poolse krant onder vuur, waarin ze onderzocht hoe de persvrijheid en democratie in Polen onder druk staat.

De democratie is geen vaststaand gegeven

Naar aanleiding van de prognose schreef Dore gisteren, nog voordat de uitslag bekend was, op Instagram Stories: “In Polen heb ik gezien wat acht jaar conservatief-rechts populistisch bewind aanricht. It ain’t nice. En de weg terug is bikkelhard. Democratie is geen vaststaand gegeven. Het kan ook kapot. Gewoon, door een gekozen regering. Jouw stem is belangrijk en veel waard.” Vandaag vertelt Dore ons desgevraagd: “Het is echt bizar dat wij net die serie hebben gemaakt over populisme in Polen, en dat je je dan omdraait, en het hier gebeurt, in Nederland. Nederlanders zijn zo naïef qua vertrouwen in de democratie. Maar geloof me: alles wat je voor lief neemt qua vrijheden, kan je ontnomen worden.”

Dore legt uit dat het partijprogramma van de PVV sowieso ondemocratisch tot stand komt, want Wilders is het enige lid van de partij. “Hij noemt journalisten tuig van de richel en wil de publieke omroep afschaffen; daar heeft zelfs de media niet op gefocust deze campagne. Echt ongelofelijk. Wilders heeft de macht in zijn partij en als je zijn programma leest, dan gaat hij echt niet milder worden. Het is naïef en opportunistisch om te denken dat het mee zal vallen.”

Een moeilijke weg terug

“Het is heel moeilijk gedane zaken terug te draaien. Een partij kan zich ingraven en zich veel meer macht toe-eigenen.” De laatste verkiezingen in Polen werden gewonnen door de ondemocratische, ongrondwettelijke PiS-partij. Toch zal de oppositie – zowel de linkse als conservatieve partijen – waarschijnlijk samen gaan regeren omdat zij zich verenigd hebben. “Zij zijn samen gaan staan voor de democratische waarden. Ze weigeren met de PiS-partij te regeren.”

Zullen partijen in Nederland gaan weigeren om met de PVV te regeren? “Dat hebben ze tot nu toe niet gedaan; VVD en NSC geven hem juist een ingang. Ze zijn allemaal te opportunistisch. Sarah Sluimer schreef het mooi op Instagram: ‘De gifbeker moet helemaal leeg’. Oftewel: 2,5 miljoen kiezers willen tot het uiterste gaan, tot de giftige bodem. Het volk heeft op de PVV gestemd. Dat is echt heel eng voor iedereen die staat voor het klimaat of mensen met een niet-Westerse achtergrond, voor de rechtstaat en voor de journalistiek. Wilders’ partij staat duidelijk niet voor democratische pilaren, zoals de media, waar ik zelf onderdeel van ben. En het effect daarvan kunnen we pas zien, als het gebeurt; we moeten het ondergaan.”

“Het is nu aan ons allemaal – aan het volk en journalisten – om de democratische waarden en medemens te verdedigen. Het wordt vanaf nu een bikkelharde strijd.”

Dore van Duivenbode