De juridische strijd om die strepen heeft de afgelopen decennia al heel wat advocaten van de straat gehouden. Zo voerde Adidas 24 jaar lang (!) procedures tegen H&M over het gebruik van strepen op broekspijpen in de sportcollectie van de fast fashion-keten. Dat gevecht speelde zich af voor Nederlandse rechtbanken, tot aan de Hoge Raad toe. Die oordeelde in 2021 dat de twee strepen op de broek van H&M toch echt iets anders zijn dan de drie strepen die van een Adidas-broek een Adidas-broek maken. Hoe de rechter met een liniaal tot dat oordeel kwam, zal ik je besparen.

Oran-sandalen everywhere

Adidas ging ook achter merken als Nike en K-Swiss aan. Eerder dit jaar kwam er een oordeel in weer een slepende zaak tegen de Amerikaanse modeontwerper Thom Browne, dat niet in het voordeel van de Duitsers uitviel. Het is natuurlijk niet alleen Adidas dat vaak in verweer moet komen tegen kopieergedrag. Het lijkt alsof ieder merk met een in het oog springend ontwerp tegenwoordig geconfronteerd wordt met namaak. En dat beperkt zich niet tot wat er verkocht wordt op nachtmarkten in Bangkok. Dupes van Gucci’s Lug Sole Loafers vind je bij Steve Madden, een kopie van Cartier’s Love Bracelet staat voor nog geen twee tientjes op Amazon en look-a-likes van de befaamde Oran-sandaaltjes van Hermès waren werkelijk bij iedere modeketen te koop. 

LEES OOK

‘Waarom lukt het luxemerken niet om uitbuiting tegen te gaan?’

Susan Sjouwerman

Sure, de mode is een wereld van inspiratie en imitatie. Soms komen ontwerpers zelfs onafhankelijk van elkaar op ongeveer hetzelfde moment tot ongeveer hetzelfde idee. Maar waarom wordt er ook op industriële schaal bewust gekopieerd? En lijken veel producenten ook nog weg te komen met het stelen van ontwerpen? 

Ik vraag het aan Lucia Kunst-van Leeuwen, advocaat gespecialiseerd in Intellectueel Eigendomsrecht (IE) bij Köster Advocaten. “Omdat er nu eenmaal heel veel geld mee te verdienen is”, antwoordt ze. “Zelfs als ertegen geprocedeerd wordt en het juridisch misloopt, hebben ze met dat nagemaakte item vaak toch winst gemaakt. Ze hebben dankzij zo’n item veel mensen in hun winkel of webshop gehad. En een deel van de klanten koopt daar niet alleen dat nagemaakte product, maar ook andere dingen.” Deze ondernemers maken gewoon een kosten-batenanalyse, verduidelijkt ze. “Een rechtszaak kan best duur zijn, maar de winst die ze maken met het item én de bijvangst, wegen ze daar tegen af.” 

Dupes van mode-items lastig aan te pakken

Het risico op een juridische procedure is bovendien niet voor iedere fabrikant van een imitatie-item even groot. De Action uit Zwaagdijk-Oost zit op EU-grondgebied, net als Zara in Spanje, en die zijn daardoor makkelijker aan te pakken dan een Chinese producent of webshop. “Wil je Temu aanspreken op een gestolen design? Dan wens ik je een prettige wedstrijd”, zegt Kunst-Van Leeuwen. “Wie is er precies verantwoordelijk? Komen ze überhaupt opdagen bij de rechter? En zie het geld maar eens in China op te halen als je de zaak wint. Tegen Chinese spelers is vanuit Europa moeilijk op te treden, en dat weten ze.”

LEES OOK

‘Kunnen we nog van onze verslaving aan plastic mode af?’

Susan Sjouwerman

Ook hebben niet alle getroffen partijen diepe zakken om een juridisch gevecht te voeren over vergelijkbare of ordinair nagemaakte ontwerpen. Voor kleine ontwerpers en merken zijn gerechtelijke procedures vaak niet haalbaar, of leveren ze waarschijnlijk niet het gewenste resultaat op. “Notoire inbreukmakers zullen niet erkennen dat ze iets fout hebben gedaan. Ze zeggen vaak direct: ‘Oké, we stoppen wel met de verkoop.’ Maar daarmee krijg jij als ontwerper nog steeds geen financiële compensatie. De procedure om die te krijgen is lang en kostbaar.”

Op Instagram en TikTok wemelt het van de creatives die laten zien hoe hun ontwerp in de webshops van (ultra) fast fashion-bedrijven schittert – zonder hun toestemming. Op die manier de publiciteit zoeken kan een goed alternatief zijn voor een rechtszaak. Zo ging de Noorse influencer Helene Myhre viral op Instagram met een video waarin ze een door Shein verkochte trui uitpakte, gemaakt met háár breipatroon. Door de aandacht te vestigen op haar zelfgebreide Noorse trui en de goedkope, plastic variant van Shein, kreeg ze hordes nieuwe volgers en werd haar breipatroon een hit.

Boetes kunnen afschrikken

Toch is het niet zo dat copycats altijd maar ongestraft hun gang kunnen gaan, zegt Kunst-Van Leeuwen. Veel merken sturen wel degelijk advocaten af op (westerse) bedrijven die met imitaties komen. Alleen komt het vaak niet tot de rechtszaal. Bedrijven kiezen er liever voor een geschil onderling op te lossen met een schikking. Dat heeft niet alleen te maken met de kosten van lange juridische procedures. “Als je vindt dat je ontwerp gekopieerd is en je wil naar de rechter, dan moet je als merk vertrouwen op het auteursrecht – tenzij je jouw ontwerp ooit tegen betaling geregistreerd hebt. Het auteursrecht is heel subjectief. Dan kom je voor een rechter die moet beoordelen of jouw ontwerp echt origineel is en vervolgens of de imitatie daar te sterk op lijkt. Daarmee loop je ook een risico om de zaak te verliezen.”

LEES OOK

Welke keurmerken in de mode kun je nog vertrouwen?

Susan Sjouwerman

Een schikking heeft nog een groot voordeel: de casus blijft geheim. Zowel het getroffen merk als de na-aper hoeven in het openbaar niets te melden over een gekopieerd ontwerp. Dat is zeker in de mode een groot goed. De reputatie van de ‘overtreder’ blijft intact, het getroffen merk hoeft niet te communiceren dat er een dupe van hun product op de markt is. 

Al die schikkingen gaan het massale kopieergedrag in de mode-industrie alleen niet tegen. De IE-advocaat verwacht dan ook niet dat de stroom aan imitaties van high-end producten zal afnemen. Tenzij er op termijn een wettelijk boetesysteem wordt ingevoerd, meent ze. “Het zou helpen als een partij die gepakt wordt op inbreuk niet alleen moet stoppen met het verkopen van dat item of de winst van dat item plus de juridische kosten moet afdragen, maar dat die partij ook een boete moet betalen.” Commercieel wordt het dan een stuk minder aantrekkelijk om iets van een ander te kopiëren. “Het risico op een boete willen bedrijven gewoon minder snel nemen.”