“Ik kon niet rustig toekijken wat er gebeurde”, zegt ze. “Trigger na trigger. Herinner je je de foto uit Bucha van het jongetje bij het graf van zijn moeder in hun eigen tuin? Als je de omvang van onze tragedies inziet, besef je dat de hele samenleving in spanning leeft – en dat blijft helaas niet zonder gevolgen. Daarom heb ik ervoor gekozen om proactieve mensen die belangrijk zijn in verschillende domeinen van het sociale en politieke leven in Oekraïne bijeen te brengen en dit programma te lanceren.”

De tekst gaat verder onder de afbeelding.

Bij het proefproject zijn specialisten betrokken die in Israël hebben gestudeerd bij de internationale onafhankelijke organisatie IsraAID en gespecialiseerd zijn in extreme en militaire psychologie. Tot nu toe hebben 14 Oekraïense ziekenhuizen zich bij het project aangesloten. Een daarvan bevindt zich in Brovary, waar gewonde kinderen naar een kleuterschool werden gebracht nadat er op 18 januari een helikopter was neergestort. Helaas wordt het project, dat pas een paar maanden oud is, al getest in reële omstandigheden, aangezien Oekraïners elke dag geconfronteerd worden met tragedies die niet zonder hulp overwonnen kunnen worden.

Psychologische hulp

Een paar dagen eerder, op 14 januari, was dat het geval in Dnipro, waar opnieuw een terroristische aanslag door Russen plaatsvond die aan 46 Oekraïners het leven kostte. Onmiddellijk na de tragedie informeerde het team van Zelenska de burgers over de mogelijkheid om per telefoon gratis psychologische bijstand te krijgen. In de eerste uren belden 20 mensen de hotline, en een maand later ondersteunden psychologen nog eens 53 inwoners van Dnipro die gewond waren geraakt bij de beschieting van de hoogbouw.

Zelenska merkt op dat, volgens het protocol, psychologische hulp in een crisissituatie wordt verleend door de diensten die het slachtoffer het eerst zien – politie, brandweer en reddingswerkers – maar dat ook leraren en artsen zich deze vaardigheden eigen moeten maken. “In het kader van ons programma zijn bijvoorbeeld medewerkers van Ukrzaliznytsia (de Oekraïense spoorwegen, red.) opgeleid. Iedereen die een persoon met een traumatische ervaring ziet en hoort, moet weten hoe hij zich moet gedragen. Ja, we moeten enorm veel personeel opleiden, maar we moeten dit doen.”

Zelenska zegt dat ze persoonlijk alle adviezen van psychologen opvolgt, van goed ademen tot het maken van een lijst met eenvoudige huishoudelijke artikelen die haar kunnen ondersteunen tijdens stressvolle situaties. Ik vraag haar wat er op haar lijstje staat. “Ik denk niet dat het iets heel origineels was. Sporten helpt altijd. Gaan wandelen. Afwassen.” (Lacht.) “Ik ben natuurlijk blij dat ik het niet altijd hoef te doen, maar het blijft goed. Ik gebruik de vaatwasser niet, dus dit is mijn manier om tot rust te komen. Het gaat ook om schoonmaken – dingen op hun plaats terugzetten, overbodige papieren, oude cosmetica of medicijnen weggooien. Het kalmeert me als ik dingen op orde breng. Het beste zou zijn om buiten te gaan hardlopen, maar dat kan niet altijd.”

Druk schema

Vorig jaar was het schema van de first lady bijzonder druk: ze bezocht de Verenigde Staten, Frankrijk, Polen, het Verenigd Koninkrijk en Portugal, terwijl ze zich inzette om de wereld te vertellen over de verschrikkingen van de oorlog in Oekraïne. Elke reis duurt nu langer en ze laat haar kinderen, de 18-jarige Oleksandra en de 9-jarige Kyrylo, thuis. “We proberen onze reizen zo te plannen dat ze niet langer dan drie dagen duren”, zegt Zelenska. “Als het langer duurt, begin ik me zorgen te maken over de kinderen: hoe gaan ze om met de luchtaanvallen?”

Elke week onze beste artikelen in je inbox? Schrijf je hier in voor de Vogue-nieuwsbrief.

Tijdens de volledige oorlog blijft Zelenska werken op de gebieden waar ze eerder actief was: geneeskunde, onderwijs en humanitaire hulp. Er is nu veel meer werk op elk van deze gebieden. Het evacueren van kinderen met ernstige kanker naar andere landen voor verdere behandeling daar, het zoeken naar apparatuur voor kinderziekenhuizen, het ondersteunen van familieweeshuizen in de bevrijde gebieden, die momenteel lijden onder een gebrek aan elektriciteit en voortdurende beschietingen.

Mobiliteit

Zelenska bekommert zich ook om toegankelijkheid, aangezien door de oorlog het aantal mensen met mobiliteitsproblemen blijft toenemen. “Weet je welk percentage mensen met een handicap de trap afloopt?”, vraagt Zelenska. “2,5 procent! En niet omdat de rest van ons zo dapper is, nee, ze hebben gewoon niet de mogelijkheid het te doen.” In januari presenteerde Zelenska samen met Oleksandr Kubrakov, vicepremier voor de wederopbouw van Oekraïne, nieuwe hoofdstukken van het Album of Barrier-Free Solutions, een praktische gids voor inclusief bouwen met voorbeelden van hoe je een stad vriendelijk kunt maken voor mensen met beperkte mobiliteit.

“Dit zijn de toekomstige professionals die de stedelijke omgeving zo snel mogelijk correct moeten ontwerpen”, aldus Zelenska. Daar voegt ze aan toe: “Er zijn nieuwe bouwvoorschriften aangenomen, elk van de betrokken stadsministeries bereidt zijn eigen werk voor, maar ook de publieke opinie is belangrijk: zolang we mensen die drempelvrije oplossingen nodig hebben niet begrijpen en opmerken, zal er niets veranderen.”

Olena Zelenska Foundation

Om effectiever buitenlandse investeringen aan te trekken voor de wederopbouw van het leven van mensen in Oekraïne, presenteerde Olena Zelenska in het najaar van 2022 haar eigen stichting. Haar doel is om het land weer op te bouwen en mensen te helpen. Een van de belangrijkste projecten van de Olena Zelenska Foundation dit jaar is de restauratie van het Izyum ziekenhuis, de steunpilaar van de regio Kharkiv, dat gedurende meer dan zes maanden bezetting bijna volledig is verwoest. Eerst bombardeerde de vijand het: een granaat trof het centrale gebouw en verwoestte volledig twee verdiepingen, waar zich de operatiekamer en de intensive care-afdeling bevonden. Daarna, toen de Oekraïense strijdkrachten de regio Kharkiv al aan het bevrijden waren, plunderden de bezetters de eigendommen van het ziekenhuis, waarbij ze bedden en elektrische apparatuur meenamen.

Zelenska heeft over de hele wereld verteld over de toestand van dit ziekenhuis en andere instellingen in de bevrijde gebieden. In december vertelde ze op een liefdadigheidsevenement in Parijs in de historische La Salle Pleyel een verhaal over de bezetters die tijdens hun vlucht zelfs stopcontacten en elektriciteitsdraden uit de ziekenhuismuren in Izyum rukten. Vervolgens sprak zij over dokter Yuriy Kuznetsov, “een gewone Oekraïense held die niet wist waartoe hij in staat was”. Yuriy begon in maart te werken en verliet het ziekenhuis in september – zijn dienst duurde zes maanden. Kuznetsov is traumatoloog van beroep, maar tijdens de bezetting van Izyum was hij ook gynaecoloog en chirurg – hij hielp negen baby’s geboren te worden in de kelder van het ziekenhuis; hij redde mensen die waren opgeblazen door mijnen en gewond door brokstukken van Russische granaten.

Internationale steun

Na de toespraak van Zelenska barstten veel aanwezigen in tranen uit, en de Franse pers kwam met luide koppen. De first lady weet hoe ze haar publiek moet bereiken: de wereld wil specifieke mensen helpen, dus is het haar taak om persoonlijke verhalen van het Oekraïense verzet te vertellen: over een dokter uit Izyum, over een kind wiens moeder door de Russen is gedood. Zelenska is geen politica, dus kan zij de wereld oprecht en emotioneel aanspreken. Haar vertelkunst en de zachte kracht van de diplomatie, vermenigvuldigd met haar redactionele vaardigheden die ze in haar vooroorlogse leven heeft opgedaan, komen perfect van pas. Het was bijvoorbeeld na haar toespraak in Parijs dat de beroemde Franse Oscarwinnende regisseur Michel Hazanavicius 250.000 euro doneerde voor de wederopbouw van het ziekenhuis in Izium.

Zelenska zegt dat ze de steun van de internationale gemeenschap elke minuut voelt. Ze organiseerde de First Ladies and Gentlemen’s Summit, die zij in 2021 heeft opgericht als platform voor dialoog. “De first ladies van Polen, Litouwen, Letland en Estland zijn onze naaste buren die onze pijn het meest voelen. Brigitte Macron was de eerste die ik in haar hoedanigheid van first lady ontmoette, en we spreken elkaar nog altijd. We spreken op het niveau van oude vrienden. Zo kunnen we de formaliteiten overslaan en meteen overgaan tot de belangrijke onderwerpen. Dat is zowel aangenamer als productiever (glimlacht).

We hebben nieuwe contacten: in Londen hebben we bijvoorbeeld Akshata Murthy ontmoet, de vrouw van premier Rishi Sunak, en ik denk dat we een constructieve relatie zullen ontwikkelen. We hebben Kate Middleton verschillende keren ontmoet, en onlangs heb ik de koningin-gemalin Camilla ontmoet, die overigens zeer betrokken is bij de strijd tegen huiselijk en gendergerelateerd geweld. Samen met Diana Nausiedene, de first lady van Litouwen, hebben we in Vilnius het eerste Oekraïense centrum in de Europese Unie geopend voor mensen die gedwongen werden Oekraïne te verlaten. En Diana zorgt er oprecht voor – het is geweldig om dat te zien.”

First lady

Zelenska werd iets minder dan drie jaar geleden onderdeel van de first ladies-gemeenschap. Tijdens ons eerste interview in 2019 was Olena Zelenska veel gereserveerder en terughoudender, alsof ze aan het uitzoeken was wie ze kon vertrouwen in deze nieuwe rol. Vandaag lijkt Olena Zelenska heel anders. “Ik weet niet of ik veranderd ben. Dat is misschien mogelijk om later te begrijpen, wanneer we uitademen. Ik denk dat ik nu minder aandacht besteed aan sommige kleine dingen: ik maak me geen zorgen over wie wat denkt, welke indruk ik maak als ik iets wel of niet zeg. Ik begrijp dat ik een doel heb en dat moet ik bereiken. Veel dingen zijn nu opnieuw doordacht: wat me vroeger stoorde, wordt onbelangrijk in tijden van emotionele beroering”, antwoordt ze.

De first lady geeft toe dat nuttig zijn voor haar land nu haar belangrijkste ambitie en doel is. Maar wat blijft er over achter de schermen van de burgerplicht? “Ik wil heel graag op vakantie, maar ik sta mezelf niet toe daaraan te denken”, lacht ze. “En ik wil echt dat de kinderen de oorlog zonder noemenswaardige littekens doorkomen. Wie weet wat er morgen gebeurt? Niemand weet het, maar je moet vertrouwen houden in morgen, want alles komt goed. En ik herhaal ‘alles komt goed’ als een mantra, omdat ik er zelf in geloof.”

Dit artikel is oorspronkelijk gepubliceerd in Vogue Ukraine.