Toen die foto’s in 1993 in de Britse Vogue verschenen was dat een aardverschuiving, want een anti-imago, een tegendraadse uiting. Dat was het zeker in de glitzy wereld van de modefotografie – daarbuiten, in de jongerenscene en de subcultuur grunge, toen ook in opkomst, stukken minder. Day’s foto’s waren authentiek en verhaalden over het leven en de looks van een hoop (jonge) mensen om haar heen. Mensen die werkten, feestvierden, naar concerten gingen en zich soms verloren in escapisme – in welke vorm dan ook.

Ze waren niet te opgemaakt, niet perfect, maar grungy gekleed met wat er aan merkloze kleding voor handen was. Sommigen waren mager en hadden wallen onder hun ogen van vermoeidheid of drugsgebruik. Heroïne, vaak. Het was een ding, toen. Niet alleen binnen de grungescene. Ook binnen andere subculturen. Kijk naar films als Trainspotting, Kids en Pulp Fiction uit die tijd. En zoals dat gaat met drugs, vond heroïne ook heel makkelijk een weg naar de modewereld – al zag je dat slechts in de beelden van enkele fotografen zoals Day terug, in een stijl die later heroin chic is gaan heten. 

Race naar de bodem 

Toen de jonge fotograaf Davide Sorrenti (die het leven in New York, zijn vrienden en vriendin Jaime King op eenzelfde manier documenteerde als Day) in 1997 overleed aan heroïne – en onderliggend lijden in de vorm van een zeldzame bloedziekte – zei editor-at-large Ingrid Sischy van Interview Magazine: ‘This is heroin, this isn’t chic. This has got to stop, this heroin chic.’ De algemene kritiek toen: de mode-industrie verheerlijkt heroïnegebruik door het een randje glamour te geven. Door een setting van drug-fuelled huisfeestjes te romantiseren en sexy te maken. Door binnen de fotografie dunne modellen met bleke huid, donkere kringen onder hun ogen en ongekamd haar populair te maken. Modellen die er, kortom, uitzagen als junkies, of ze dat nou waren of niet.

Tegelijkertijd raakte op de catwalks het ranke figuur van Kate Moss in trek. En zoals zij waren er meer: meisjes en vrouwen met kleine cupjes AA, tiny en skinny. Het was een race naar de bodem, met modellen die steeds dunner werden, teruggeschaald naar size zero. Heroin chic was vooral een stijl, magere modellen slechts een uitwas daarvan. 

Nooit meer iets missen van Vogue.nl? Meld je nu aan voor de nieuwsbrief en ontvang het laatste fashion- en beautynieuws

Gepoetst, gekamd, gepolijst 

Even terug naar Kim. Wie heeft ooit een vrouw gezien die zo strak in de lak staat als zij? Alles aan haar is van top tot teen gepoetst, gekamd, gepolijst, gelakt, geshapet en gevernist. Heroin chic? Verre van. Kim heeft op geen enkele manier het lookje van een drugsverslaafde. Ze is wel dun geworden. Of slank. Of minder omvangrijk dan ze was. Dat mag: iedereen bepaalt zelf hoe ie eruit wil zien of waar ie zich lekker bij voelt. Minder: de trots waarmee Kim vertelt afgezien te hebben. Voor een jurk. De boodschap die ze daarmee afgeeft: fashion is pain. Je moet er iets voor doen – of laten, in dit geval. Maar is het niet de jurk die iets voor jóu moet doen? 

Blijkbaar niet. Niet als je kijkt naar de catwalks van seizoen lente/zomer 2023. Daar moesten modellen iets voor de jurken doen – namelijk flinterdun zijn. Op veel catwalks was schraalhans meester, geen editor die dat niet opgevallen is. Dat heeft niks met heroin chic te maken, wel met size zero. Met een waifish figuur gepopulariseerd door onder anderen Kate Moss in de jaren negentig én Y2K-celebrity’s als Paris Hilton, Nicole Richie, Lindsay Lohan en stylist van de sterren Rachel Zoe. Die Amerikaanse A-listers droegen het adagium skinny is better actief uit, in luxe (roze) poppenkleertjes die veel bloot lieten zien, met immer tiny-er wordende lichamen en derhalve disproportioneel grote hoofden. Karikaturen bijna. Met de terugkeer van Y2K-trends zijn ook de shrunken women opnieuw in beeld. 

Och, meisje toch 

Dus size zero is terug? Ja. En nee. The sad truth: dunne modellen zijn niet terug van weggeweest. Ze zijn nooit weggeweest. Eind vorige eeuw nog beloofden designers en merken beterschap. Tegen ‘ongezond’ dunne modellen zou voortaan ‘nee’ gezegd worden en ja, sample sizes konden wel wat groter. Vogue US betitelde in 1999 de opkomst van model Gisele Bündchen als ‘The return of the sexy model’ en luidde daarmee definitief het einde van het waif-tijdperk in. Echt superdunne meisjes werden uitgefaseerd. En een aantal jaar geleden kwam de roep om meer diversiteit op de catwalks daar nog eens heel sterk overheen.

Daarna is er wel iets gebeurd; meer kleuren op de catwalk, iets meer smaken in schoonheid, soms wat oudere modellen en wat curvier types, maar het leeuwendeel van de catwalklopers is nog steeds dun (en wit). Turf even. Of dat gaat om ongezond dun kun je zo op het oog niet keihard zeggen. Sommige meiden zijn behoorlijk jong. Onvolgroeid, en daardoor misschien nog wat slungelig met ongemakkelijk lange ledematen. En sommige vrouwen zijn nou eenmaal heel dun – het zou flauw en onredelijk zijn om hen te bashen en weg te zetten als vertegenwoordigers van een ongezond schoonheidsideaal. Dat doen we met modellen aan het andere eind van het spectrum ook niet. Iedereen leeft met het lichaam dat haar/hem/hen gegeven is. 

Desondanks viel het veel editors op: hyperdunne meiden waren terug op de catwalks. Meisjes van wie je een beetje schrok, zo magertjes. Meisjes bij wie je dacht: ai. Of: och, kind toch. Ga je door de slides van verschillende grote shows op Vogue Runway dan zijn er beslist modellen van wie iedereen een unheimisch en droef gevoel krijgt. Zo mager, een beetje grauw, zo op het oog enorm uitgeput. En al weet je niks van hun achtergrond, dan voel je alsnog: dit is niet een vrouwbeeld dat we moeten willen promoten. 

Ielig schoonheidsideaal 

Krapte op de arbeidsmarkt is er niet; er zijn genoeg catwalkbeauty’s om uit te kiezen. De krapte zit ’m vooral in het vrouwbeeld van designers en castingagenten. Doe wat aan dat nauwe schoonheidshokje. Verbreed de blik (en je maatvoering), in plaats van coûte que coûte vrouwen in het gareel te drukken van je non-maat. Skinny is niet zaligmakend. En vrouwen dwingend verzoeken in letterlijke kilo’s minder vrouw te zijn om aan jóuw ielige schoonheidsideaal te voldoen is – hoe zullen we het aardig zeggen? – misogynie. Of nou: ordinaire mishandeling. 

Haters zullen zeggen dat dit idee te vergezocht is. Maar kijk even naar andere signalen: bij één show waren de hakken zo oncomfortabel dat verschillende modellen zwikten, vielen of hun schoenen uit moesten doen. Modehuis Valentino – we noemen de naam, alle viral TikToks hierover zullen je niet ontgaan zijn – kwam met een statement naar aanleiding van alle outrage. Er was gekozen voor een mix van enigszins ervaren modellen en totale nieuwkomers. Aan iedereen was tijdens de casting gevraagd of ze op hun schoenen konden lopen. Zo niet, dan konden ze voor andere opteren. Sommige schoenen waren daarnaast vastgezet met invisible safety straps. Het huis was blij dat modellen zich zelfverzekerd genoeg voelden om hun schoenen uit te doen als het echt niet ging.

Leuk en aardig, maar als opvallend veel modellen niet kunnen lopen op de schoenen die ze aangereikt hebben gekregen, ligt het dan aan de modellen of aan de schoenen? Kijk, drie keer op en neer tijdens een casting is wat anders dan het hele plankier af in moeilijke schoenen. Zo’n vergissing is snel gemaakt. Soit, dat gebeurt misschien een keer. Twee, als je het heel bont maakt. Ook totale nieuwkomers hebben heus weleens op een hakje gelopen in hun leven; die kunnen dat best. En die onzichtbare veiligheidsbandjes? Klinkt als tiewraps. En dan denk je: au. Zo zag het er ook uit: pijnlijk en ongemakkelijk. 

Vrouwen knechten en knevelen 

Waarom maak je schoenen die het lopen in de weg zitten (toch de core business van schoenen)? Waarom maak je kleren waar een vrouw slechts met veel afzien in past? En waarom wil je modellen met-zonder maat, namelijk zero? Kortom: waarom maak je mode waarmee je vrouwen knecht en knevelt? Veel vragen, waarop het antwoord misschien gezocht moet worden in de verhandeling uit 1990 van feminist Naomi Wolf, getiteld The Beauty Myth. Daarin schrijft ze: ‘A culture fixated on female thinness is not an obsession about female beauty, but an obsession about female obedience. Dieting is the most potent political sedative in women’s history; a quietly mad population is a tractable one.’ 

De fixatie op dunne lichamen is nog steeds alomtegenwoordig, ondanks allerlei bodypositivitybewegingen. En daar worden heel veel mensen heel ongelukkig van. Ik hoef niemand te wijzen op de onderzoeken die laten zien wat al die ‘perfecte’ en dunne lichamen die je ziet op socials met vrouwen en hun zelfbeeld doen. Vroeger zag je zulke beelden in advertenties en magazines, nu – als je wil – de hele dag door op social media. Het is relentless. En veel dichterbij; wat zij op dat gefilterde en geshopte fotootje laat zien, kun jij misschien ook bereiken, hoe onecht ook.

Als je je door al die mooie plaatjes van anderen al niet zo fantastisch voelt over jezelf en aan het diëten slaat, vaak genoeg zonder resultaat, duik je zo in een neerwaartse spiraal van zelfhaat. Knappe meid die dan nog de mentale ruimte heeft om door een glazen plafond te breken. Of te genieten. Je slecht voelen over je lichaam maakt je depressief en lethargisch. En makkelijk te sturen, aldus Wolf. 

Geen size zero, maar size hero

En Kim? Kim doet Kim. Ik denk dat elke move die ze maakt goed doordacht is, maar slechts gericht op één ding: het genereren van aandacht. Wat haar acties en publiciteitsstunts maatschappelijk teweegbrengen of welke boodschap ze daarmee uitdraagt, lijkt voor haar van ondergeschikt of zelfs géén belang.

Kim is slim genoeg om te weten dat ze voor velen een voorbeeldfiguur is, maar dat heeft haar er nooit van weerhouden precies te doen waar ze zin in heeft. Terecht. En jammer, soms. Want nu is ze dus lekker afgevallen. Vertelt ze trots hoe ze haar gewicht kwijt is geraakt – ongetwijfeld met stevige hulp van een trainer en diëtist aan huis; met geld koop je discipline (en een medicijn dat afvallen als bijwerking heeft, maar eigenlijk voor diabetici is bedoeld, verklapt het internet). Terwijl haar rondborstige zandloperfiguur met royale billen nou juist een nieuwe smaak had gebracht op het spectrum. Niet dat zulke vrouwen niet bestonden, maar Kim & co. hebben door hun enorme media presence voor de sublimatie van die look gezorgd. Dat juist zij de race naar de skinny bodem hebben ingezet voelt als een verlies. Als een knieval voor dat stokoude dunne ideaal. Een beeld dat ongetwijfeld veel vrouwen weer zullen gaan volgen. 

Daar gaan we weer, zou je bijna zeggen. Stop er maar mee, zouden wij willen zeggen. Stop met de hyperfocus op dun, dunner, dunst. Vrouwen willen zich niet laten beteugelen, beknotten en onderdrukken. Vrouwen willen vrijheid. Zich niet laten voorschrijven hoe we eruit moeten zien, maar zelf bepalen welke maat we (willen) hebben. Een maat die ons past. Geen size zero, maar onze eigen size hero. 

Dit artikel is oorspronkelijk gepubliceerd in het nieuwe maartnummer van Vogue Nederland, dat nu in de winkels ligt en hier online te bestellen is.